فراموشی یک هنر عشایری که در قران به آن اشاره شده است

تابناک کهگیلویه و بویراحمد ،  داستان های کوچ و زندگی عشایری  رفته رفته فراموش می شوند. زنان و دختران  عشایر که روزگاری پا به پای مردان در کوه ، دشت و صحرا ییلاق و قشلاق می کردند و به عنوان ستون  خانواده نقش ایفا می کردند حالا دیگر تمایلی به برگشتن به گذشته ندارند.اگرچه آمارها در یکی دو سال گذشته از علاقه مردم استان به بازگشت  به زندگی عشایری و کوچ نشینی حکایت دارد اما این علاقه و تمایل فقط درانتخاب نوع زندگی  است و هیچ کدام از هنرهای اصیل زنان را شامل نمی شود.البته این بی علاقگی به فعالیتهای عشایری در میان مردان هم هست.
برای بررسی این موضوع کافیست گشت و گذاری در مناطق عشایر نشین بیندازیم. دیگر از آن سیاه چادرهای  محلی(بهون) که وصف بزرگی و شکوهشان زینت دهنده شعر و موسیقی محلی بود، هم خبری نیست. چادرهای برزنت و چتری  رنگارنگ جای سیاه چادرها را در وردهای عشایری گرفته و رنج زنان و دختران عشایر را در تحمل گرمای طرقت فرسای سالهای کم بارش مضاعف کرده است.
دستگاه های خدمت رسان تلاششان را روی فراهم کردن امنیت جامعه عشایری ، آب آشامیدنی و آب و علوفه مورد نیازدامها ی عشایری گذاشته اند با این حال هیچ کس تلاشی برای احیای هنرهایی که هر کدامشان در زندگی عشایر فلسفه ای داشته نمی کند.

 

باید منشهای عشایری حفظ شود
در مسیر رشد و توسعه ، هنرها و رسومی را جا گذاشته ایم و به پیش می رویم و البته در بوق و کرنا می کنیم که عشایر ما هم می تواند جاذبه گردشگری باشد. بی آنکه متوجه فراموش شدن  اصول زندگی عشایر در این مسیر باشیم.آنچنان که آیت الله سید شرف الدین ملک حسینی  نماینده ولی فقیه در استان کهگیلویه وبویراحمد می گوید :ما باید بدانیم اگر می خواهیم حرکتی در عرصه گردشگری انجام دهیم باید پیوست فرهنگی داشته باشد که بتواند منش های عشایری ما نه روشهای عشایری ما را حفظ کند. اصالتهای عشایری یعنی صداقتهای ما، شجاعتهای ما و سختکوشی ما. آیا ما امروز تفسیر درستی از گردشگری داریم یا نه؟ البته در این مسیر توسعه بخش های زیادی از زندگی  عشایری را جا گذاشته ایم بی آنکه بدانیم اگر فکری برای احیای دوباره جا مانده ها نکنیم دیگر از زندگی عشایری چیزی باقی نمی ماند.فعالیتهایی که  نه هنرند و نه صنعت  و در عین حال می توانند هم هنر باشند و هم صنعت.آنچنان که محمد صاق خاک نژاد رئیس انجمن هنرهای تجسمی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی می گوید: در شیوه  زندگی ما همه چیز هنرمندانه است.مردم  ما هنر را زندگی می کنند اما به این فکر نکرده اند که این کاری که انجام می دهند هنر است.یکی از این هنرها هنر بهون بافی یا سیاه چادر بافی است. 
هنری که در قران به آن اشاره شده
هنری که در  آیه 80 سوره نحل هم به آن اشاره شده است: "از خانه های شما برای شما آرامش قرار دادیم و از پوست حیوانات برای شما خانه هایی قرار دادیم که آنها را سبک می یابید هنگام اقامت و هنگام کوچ کردنتان و از پشم و کرک و موی آنها اثاث و متاع زندگی برای شما قرار دادیم تا هنگامی معین".
فقط ظاهری از سیاه چادر باقی مانده است
یک کارشناس معماری می گوید : بهون بافی یا سیاه چادر بافی هنری مبتنی بر ابزار و هنر بومی استان  است.و به دلیل داشتن سقف سبک در برابر زلزله مقاوم است و البته در دنیا و به خصوص کشورهای عربی  نیز سازه های چادری وجود دارد ولی متاسفانه در کشور ما تاکنون به آن پرداخته نشده است.
زهرا رشیدی جهان آباد ادامه می دهد: در نگاه اول چنین به نظر می رسد که در استان کهگیلویه و بویراحمد  سیاه چادر فراوان است  و تا دست به کار بزنم همه شرایط کار در استان مهیاست این در حالی است که فقط ظاهری از سیاه چادر در استان باقی مانده است و تولید سیاه چادر در استان منسوخ شده است.وی اضافه می کند: متاسفانه این هنر عشایری استان تاکنون جایی مستند سازی نشده است .در استان حتی بند هم پیدا نمی شود. 
رشیدی با اشاره به اینکه سیاه چادر با موی بز تولید می شود اضافه می کند: به نظر می رسد در استان ما که مهد عشایر و دامپروری و غیره است موی بز به وفور یافت شود ولی در بسیاری از  مناطق روستایی و عشایری تقریبا اثری از موی بز و هنر سیاه چادر بافی نیست واین زنگ خطری برای تولیدات عشایری. است.
مهمترین دستاورد سیاه چادر بافی فعالیت جمعی است
 وی می گوید: فرایند تهیه بند برای بافت سیاه چادر یک فرایند دسته جمعی و شاد است. ولی مهمترین دستاورد آن مشارکت  اجتماعی است چرا که علاوه بر آموختن نساجی بومی ، با ساده ترین امکانات  محصولات با ارزشی تولید  می شود وتوصیه می کنم خانمها به سمت نساجیهای عشایری که سرعت تولید بالاترو روحیه شادی بر فضای تولید شان حاکم است بروند.
به گفته وی عموما مردان در بریدن موی بز و همچنین تهیه ابزار و فراهم نمودن کارگاه و همچنین دوختن «لت»ها به هم فعالیت می کنند و کار شستن، پاک کردن، حلاجی کردن موها و تاباندن نخ‌ها بطوری که به حالت الیاف در آیند و تمامی مراحل بافتن سیاه چادر بر عهده زنان است و مردان هیچ گونه دخالتی در آن ندارند.دختران کوچک نیز مادران خود را در کار بافتن یاری می‌دهند و این فرصتی برای یادگیری و آموختن فنون دوختن سیاه چادر توسط مادران است. زنان برای بافتن یک سیاه چادر، گاه بصورت دسته جمعی کار می‌کنند تا کار بافتن سریع تر به پایان برسد.
وی یادآورشد: دانش این نوع تولیدات در استان موجود است  و همه زنان نسل قبل از عهده این کار بر می آیند و توسعه آن  می تواند راهی برای جلوگیری از توسعه مشاغل کاذب در میان نسل جدید عشایر باشد.وی تاکید کرد:   نه کسی هنر نسل جدید عشایر را  پذیرفته است و نه  عشایر شرایط مالی آن را دارند  که به سرعت خود را با دنیای مدرن وفق بدهند.ولی واقعیت این است که  فرهنگ عشایر. قابل احیاست و می توان از آن برای رشد فرهنگی و اقتصادی استفاده کرد.
وی در باره مزایای سیاه چادر نسبت به چادرهای برزنتی گفت:برزنت در مقابل آتش مثل بنزین اثر می کند. سیاه چادر علاوه بر عمر طولانی در هوای گرم مطبوع است و در هوای بارانی هم آب به آن نفوذ نمی کند.مواد آن  طبیعی است .ضمن آنکه استفاده از این هنر می تواند مشاغل فراوانی را ایجاد کند .این بانوی ادامه می دهد:استان ما در زمینه تهیه بهون آنچنان غنی بوده که ظاهر بهونهای مسجد و مدرسه  با سایر فضا ها متفاوت بود . وی ادامه می دهد بهون مدرسه  تک ستونی است و ظاهر آن گرد بوده اما  بهون مسجد هندسه شاخص تری دارد قطعات آن مثلثی است و شبیه شبستان مسجد است.

 

روش تولید سیاه چادر
روش تولید سیاه چادر بدین صورت است که ابتدا تارهای چله را در روی زمین و در فضای باز دراز کرده و شروع به بافت می کنند. تکنیک بافت سیاه چادر از نوع ساده ترین و ابتدایی ترین دست بافته ها است، ولی به خاطر استفاده از موی بز به عنوان مواد اولیه، بالاترین کارآیی و کاربُرد برای چادر عشایر را دارد.سیاه چادر در ابتدا به طول حدود ۱۰ متر و عرض نیم متر بافته می شود و از به هم دوختن تعدادی از آن، سیاه چادر یا سقف چادر عشایر تهیه می گردد.
هر سیاه چادر از چند «لت» تشکیل می‌شو  و هر «لت» نواری بافته شده از موی بز سیاه است. در حقیقت «لت» تکه‌ای از سیاه چادر است. زنان «لت»ها را که به شکل یک نوار بافته شده‌اند را به وسیله دستگاهی سنتی در محل زندگی خود می‌بافند.عرض  لت۴۰ تا ۶۰ سانتی متر است و طول آن گاه ۶، ۱۰ و یا ۱۵ متر است. زنان پس از بافتن «لت»ها آنها را از دو طرف به هم می‌دوزند تا کم کم به شکل سیاه چادر در آید.
فاطمه رشیدی