بررسی عملکرد پژوهشکده‌ها و موسسات تحقیقاتی در حل مشکلات و معضلات کشور
تابناک کهگیلویه و بویراحمد، فرامرز پژوه فعال سیاسی، اجتماعی و کارشناس حوزه نفت و‌گاز طی یادداشتی به بررسی عملکرد پژوهشکده‌ها و موسسات تحقیقاتی در حل مشکلات و معضلات کشور با توجه به دریافت بودجه سنگین از بودجه عمومی و بیت‌المال ، پرداخت.
متن یادداشت؛
بسیاری از فناوری‌ها و نوآوری‌ها در کشورهای پیشرفته دنیا بر پایهحوزه‌های پژوهش شکل گرفته و به توسعه و رفع مشکلات این کشورها در بخش‌های مختلف (صنعت، فرهنگ، پزشکی و غیره) کمک کرده‌اند. پژوهش و تحقیقات از بخش‌های بسیار اثرگذار در دنیا محسوب می‌شود، زیراپژوهش به معنای پی‌بردن به واقعیت‌ها و ارائه راه‌حل‌های عملی است. به عقیده بسیاری از متخصصین و پژوهشگران در ایران، یکی از چالش‌های مهم فعالیت‌های پژوهشی در کشور، نگاه‌های انتزاعی و غیرکاربردی است که بر این عرصه غلبه دارد. این مساله باعث شده بیشتر پژوهش‌ها و تحقیقات در ایران جنبه عملی و کاربردی نداشته باشند و بیشتر در قفسه‌های کتابخانه‌ها و مجله‌ها باقی بمانند.
در حال حاضر، تعداد پژوهشکده‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی (بدون لحاظ کردن حوزه پزشکی، صنایع و شرکت‌های دولتی) به ۴۹۱ موسسه با بودجه‌ای بالغ بر ۱۶ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۲ رسیده است (شکل ۱). با این حال، نگاه به این بخش در بسیاری از سازمان‌ها و نهادهای متولی که هر یک نیز در تشکیلات سازمانی خود معاونتیتحت عنوان معاونت پژوهش و تحقیقات (R&D) دارند، غالباً نگاهیکارشناسانه نبوده و تنها به صورت فرمایشی، تشریفاتی یا برای دریافتبودجه از بودجه عمومی دولت است. بررسی بودجه این موسسات و پژوهشگاه‌ها در پنج سال اخیر نشان می‌دهد که بدون در نظر گرفتن عملکرد و ارزشیابی، از افزایش چند صد درصدی بهره‌مند شده‌اند.
شکل 1: بودجه اختصاص یافته به بخش پژوهش در پنج سال اخیر (هزار میلیارد ریال)
یکی از جدی‌ترین آسیب‌های نهاد علم، فربهی گاه بی‌مورد این نهادها است، به طوری که مراکز پژوهشی و آموزشی، اندیشکده‌ها، موسسات پژوهشی و پژوهشگاه‌های متعدد و بیش از حد عرف با یک رسالت مشترک و تحت عناوین مشابه به‌طور بی‌رویه و گاه قارچ‌گونه تأسیس شده‌اند. رصد و بررسی آینده این موسسات پژوهشی و تحقیقاتی مهم است و باید از متخصصین این حوزه و پژوهشگران پرسید: چقدر تحقیقات را به درستی انجام می‌دهیم و نتیجه برای جامعه ملی و مملکت چیست؟ آیااز تحقیقات و پژوهش‌ها گره‌ای از مشکلات جامعه را گشوده‌ایم؟ آیا اینتحقیقات به توسعه اجتماع و بهبود شرایط مردم کشور کمک کرده‌اند؟ آیاپاسخگوی نیازهای نوپدید و تحولات کنونی و آینده بوده‌اند؟ آیا اینپژوهش‌ها مشکل تولید، صنعت و صادرات را حل کرده‌اند؟ آیا توانسته‌اند مشکلات زیست‌محیطی نظیر آلودگی هوا، خشک‌شدن رودخانه‌ها و تالاب‌ها، فرونشست زمین و غیره را حل کنند؟ آیا این پژوهش‌ها توانسته‌اند مشکلات معیشتی و فقر را کاهش دهند؟ به عنوان نمونه، بالغ بر ۲۰ موسسه، پژوهشکده و مرکز تحقیقاتی در زمینه آب در کشور تأسیسشده‌اند. آیا این همه موسسه توانسته‌اند مشکل و بحران آبی کشور را حل کنند؟ (جدول 1).
جدول 1: پژوهشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی حوزه آّب
نتیجه گیری:
با توجه به توضیحات ارائه‌شده، به نظر می‌رسد که بودجه‌های سنگینتخصیص‌یافته به این موسسات و پژوهشکده‌ها نیازمند بازنگری جدیاست. به جای افزایش بی‌رویه تعداد این موسسات، می‌بایست تمرکز بر کیفیت و کارایی واقعی پژوهش‌ها باشد تا بتوان به حل مشکلات کشور و توسعه پایدار دست یافت. به همین منظور، پیشنهاد می‌شود ضمن سوق دادن به سمت خصوصی شدن این مراکز تحقیقاتی همانند سایر کشورهای دنیا، که اولاً ارزیابی‌های دقیقی از عملکرد این موسسات صورت گیردو ثانیاً اولویت‌بندی در تخصیص بودجه بر اساس نتایج حاصل از اینارزیابی‌ها انجام شود. تنها با این تدابیر می‌توان امیدوار بود که پژوهش‌ها و تحقیقات در کشور ما نیز نقش مهمی در رفع مشکلات و توسعه ملی ایفا کنند. لذا عاجزانه از نمایندگان محترم مجلس و دولت تقاضا دارم نسبت به خصوصی‌سازی پژوهشکده‌ها و موسسات تحقیقاتی و همچنین اختصاص بودجه بر اساس ارزشیابی دقیق را بعنوان معیار عمل قرار دهند.