نگاهی به سیمای طبیعی ایلام

بخش بزرگی از استان ایلام به دلیل استقرار در رشته‌کوه زاگرس كوهستانی است.

به گزارش ایسنامنطقه ایلام، این استان در عرض شمالی بین 32 درجه و 02 دقیقه و 51 ثانیه تا 34 درجه و 02 دقیقه و 28 ثانیه از خط استوا و طول شرقی 45 درجه و 41 دقیقه و 04 ثانیه تا 48 درجه و 05 دقیقه و 26 ثانیه از نصف النهارمبداء (گرینویچ) واقع شده است. بخش بزرگی از استان ایلام به دلیل استقرار در رشته‌کوه زاگرس كوهستانی است. در جهت شمال غربی- جنوب شرقی استان، رشته‌کوه مرتفع و طولانی كبیركوه» به طول تقریبی 160 كیلومتر و با قله ورزین به ارتفاع 3062 متر از سطح دریا قرار دارد.

وضعیت زمین‌شناسی استان ایلام

حوزه زاگرس شامل دو واحد زمين‌شناسي جداگانه بنام زاگرس مرتفع يا زاگرس داخلي و زاگرس چین‌خورده يا زاگرس خارجي است. استان ايلام ازنظر تقسيمات زمین‌شناسی در بخش زاگرس چين‌خورده يا در بخش خارجي حوزه زاگرس قرارگرفته است. ازنظر زمين‌شناسي ساختماني، زاگرس خارجي به تبعيت از روند عمومي زمين‌شناسي زاگرس داراي جهت شمال غرب- جنوب شرق است. اين واحد ساختماني پهنايي در حدود 150 تا 250 كيلومتر دارد كه از سمت شرق و شمال شرق به زير زاگرس داخلي كشيده مي‌شود. در واقع زاگرس مرتفع به‌طرف زاگرس چین‌خورده و بر روي آن لغزيده و رو راندگی پیداکرده است. اين بخش از زاگرس كه در آن رسوبات پالئوزوئيك ترشياري به‌طور هم‌شيب بر روي هم قرار دارند در واقع رسوبات پوشش حاشيه قاره‌اي شرق پلاتفرم عربستان را تشكيل مي‌داده‌اند كه در جريان كوهزايي‌هاي آلپي تغيير شكل پيدا كرده و چين خورده‌اند.

به طور کلی سنگ‌های موجود در سطح استان متعلق به دوران‌های دوم و سوم بوده و رسوبات جدید نیز در محل‌های متفرقه مشاهده می‌شوند.

سنگهای مارنی موجود در سطح استان بسیار ضعیف در مقابل عوامل فرسایش بوده و سالانه حجم قابل توجهی از رسوبات در سطح استان را تشکیل می دهند. سنگهای آهکی باعث افزایش قابلیت جذب نزولات جوی و ذخیره مقدار قابل توجهی از آن در داخل خود می‌شود.

پستی و بلندی‌های استان

دو بخش کاملاً مجزا در استان وجود دارد، دشت‌ها و تپه ماهورهای پست جنوب و جنگل‌های بلوط زاگرس که در برگیرنده ارتفاعات کوهستانی استان است که حدود 53 مساحت استان كوهستاني است.

دشت‌های پست جنوب اغلب متشکل از خاک‌های گچی و آهکی و ارتفاعات کوهستانی اغلب دارای تشکیلات آهکی، سنداستونی و کنگلومرایی است.

بلندترین قله استان در رشته کوه کبیرکوه قرار دارد که بین دو ناحیه واقع گردیده است. دیگر ارتفاعات شاخص استان عبارتند از: گچان، مانشت، قلارنگ، رنو، شره زول، سیاه کوه، دینارکوه، سیوان، اناران، کولک و ...

بلندترین نقطه استان قله کان صیفی در کبیرکوه به ارتفاع 3062 متر از سطح دریا و پست ترین نقطه استان در منطقه حسن قندی دهلران با 40 متر از سطح دریا قرار دارد.

آب و هوا

از نظر شرایط اقلیمی استان ایلام جزء مناطق گرمسیری طبقه بندی می‌شود ولی بعلت عرض زیاد جغرافیایی و وجود ارتفاعات، اختلاف درجه حرارت و بارندگی در بخش‌های شمالی، جنوبی و غربی آن می‌توان از نظر اقلیمی مناطق سه گانه سردسیری، گرمسیری و معتدل را در استان مشاهده کرد.

مناطق کوهستانی شمال و شمال غربی استان نسبتاً سردسیر و دارای زمستان طولانی بوده و در این مناطق میزان بارندگی در سال به بیش از 500 میلیمتر و حداقل درجه حرارت در زمستان به 15 درجه سانتیگراد زیر صفر می‌رسد.

مناطق غربی و جنوب غربی استان، گرمسیر بوده و حداکثر میزان بارندگی حدود 200 میلیمتر در سال است. درجه حرارت در مناطق معتدل که بین دو منطقه سردسیر و گرمسیر قرار گرفته اند، بین 15- تا 40 درجه سانتیگراد و میزان بارش بین 250 تا 400 میلیمتر در نوسان است.

رژیم بارندگی استان به گونه‌ای است که نیمی از کل بارندگی‌ها در فصل زمستان، 20 درصد آن در فصل بهار، 29 درصد آن در فصل پاییز و یک درصد در فصل تابستان اتفاق افتاده است. متوسط بارندگي استان ايلام در حدود 516.4 ميلي‌متر است، كه از اين ميزان 336 ميلي‌متر تبخير مي‌گردد، معمولاً يخبندان به ازاي ارتفاع متوسط وزني استان از اواخر مهر ماه تا اوايل فروردين اتفاق می‌افتد، اما متوسط سالانه اين پارامتر 68.3 روز در سال است.

منابع آبی استان

مساحت منابع آبي در استان ایلام كمتر از يك درصد برآورد مي‌گردد. در استان 14 رودخانه دائمي (به استثناي رودخانه سيمره) با آورد ساليانه حدود 1.9 ميليارد مترمکعب جريان دارد که عمده‌ترين آنها شامل رودخانه‌هاي کنگير، گدارخوش، کنجانچم، چنگوله، ميمه، دويرج و چرداول است.

چنانچه رودخانه سيمره نيز به اين مجموعه اضافه شود، آورد رودخانه‌هاي استان حدود 5.4 ميليارد متر مکعب خواهد بود. رودخانه‌هاي دائمي استان به دو حوضه آبريز، حوضه آبريز رودخانه سيمره در شرق و رودخانه‌هاي مرزي در غرب تقسيم مي شوند.

رودخانه‌هاي حوزه مرزي اكثراً از جنوب كبيركوه سرچشمه گرفته و پس از مشروب نمودن دشت‌هاي واقع در پايين دست حوزه‌هاي آبريز از مرز خارج شده و به طرف كشور عراق جريان پيدا مي‌كنند. مهمترين اين رودخانه‌ها از جنوب به شمال به ترتيب عبارتند از: دويرج، ميمه، چنگوله، گاوي، كنجانچم، گدارخوش، تلخاب و كنگير. علاوه بر بر اين رودخانه‌ها، مسيل هاي مهمي در این حوزه وجود دارد؛ مانند چيخاب، فسيل، نصريان

رودخانه‌های حوزه آبريز كرخه عبارتند از: سيمره، مولاب، سياه گاو، ماژين، دره شهر، سيكان، كلم، شيروان، زنگوان، چناره و جزمان

از حدود 8 ميليارد متر مكعب ريزش‌هاي جوي نازل شده بر سطح استان ايلام، حدود 1.9 ميليارد متر مكعب توسط رودخانه‌هاي استان تخليه گرديده و 1.2 ميليارد مترمكعب در زمين نفوذ كرده و تشكيل آب‌هاي زيرزميني را مي‌دهد و میزان 4.9 میلیارد مترمکعب آن به صورت تبخير و تعرق به جو برمی‌گردد. پتانسیل منابع آب زیرزمینی استان 314 میلیون مترمکعب است.

پوشش گیاهی استان

تعداد 1000 گونه گیاهی در استان شناسایی شده است که 50 گونه آن از گیاهان کاشته شده و بقیه حالت خودروی دارند. این گونه‌ها متعلق به 91 تیره گیاهی است که تیره مرکبیان با 140 گونه بیشترین تعداد گونه‌ای را دارد.

تعداد 145 گونه درختی و درختچه‌ای (95 گونه بومی و 50 گونه کاشته شده غیربومی) و بقیه فرم بوته‌ای و علفی دارند.

336 گونه دارویی در استان شناسایی شده که 75 گونه آن درختی و درختچه‌ای و 35 گونه آن زراعی و باغی است. تعداد گیاهان شهدزا در استان قریب به 500 گونه از 6 تیره مرکبیان، پروانه آسا، نعناع، گل سرخیان، شب بو و چتریان است که از نظر زنبورداری بسیار مهم است.

منابع طبیعی در استان ایلام

مساحت منابع ملی اعم از جنگل، مرتع و بیابان در استان ایلام، 1754024.24 هکتار (قریب به 88 درصد استان) است. سهم جنگل از مساحت استان 641667 هکتار (معادل 32 درصد) و سهم مراتع و بیابان از سطح استان 1112357 هکتار (معادل 5.55 درصد) است. این مقدار برابر %5.4 جنگل‌ها و%1 مراتع كشور و همچنين %9 سطح جنگلها و%6 مراتع زاگرس است.

سطح مراتع استان 784693.96 هکتار و سطح بیابان‌ها و مراتع خیلی فقیر استان که در شهرستان‌های ایلام، مهران، دهلران و آبدانان واقع شده اند، 327664 هکتار است.

با توجه به قرار گرفتن اراضی کشاورزی در منطقه بیابانی استان، سطح این اراضی 98995 هکتار است که با احتساب این سطح، در مجموع مساحت بیابانهای استان، 424518 هکتار (معادل 21 درصد استان) است و در چهار شهرستان ایلام، مهران، دهلران و آبدانان پراکنش دارد. در استان ایلام 117 تیپ گیاهی شناسایی گردیده است که 27 تیپ آن 80 درصد مساحت استان را به خود اختصاص داده‌اند.

جنگل‌های استان ایلام

جنگل‌هاي استان ايلام حدود 642 هزار هكتار از كل استان را در بر مي‌گيرد که جزء جوامع جنگلي مناطق خشك و نيمه‌خشك سلسله جبال زاگرس است. تيپ غالب آن گونه بلوط ايراني Quercus persica با 90% ترکیب گونه‌ای و گونه‌های همراه آن عبارتند از: گونه پسته وحشي (بنه) pistacia atlantica با 6% و 4% بقيه ترکیب گونه‌ای را بادام كوهي، داغداغان، كيكم، بادامك، زالزالک و ... تشکیل مي‌هد.

جنگل‌های استان ایلام شامل 2594 هکتار جنگل انبوه، 211084 هکتار جنگل نیمه انبوه، 416795 هکتار جنگل تنک، 7206 هکتار بیشه زار و 3988 هکتار دست کاشت است. درختان بنه در استان ایلام در سطح 205153 هکتار (31 درصد) از جنگل‌های استان گسترش دارند. در استان ایلام تعداد 10 گونه جنگلی (مورد، زربین، ارغوان، سماق، گلابی وحشی، بادام، لرگ، پده، محلب، زبان گنجشک) با نام ذخیره‌گاه جنگلی در 17 منطقه با مساحت 900 هکتار، در استان قرار دارد.

گزارش: عبدالرضا محمدی، خبرنگار ایسنا، منطقه ایلام