آستان‌قدس رضوی آیین نقاره‌خوانی تحویل سال 1394 را به‌سبب همزمانی با فاطمیه لغو نموده درحالیکه این پرسش مطرح می‌شود که آیا نقاره‌‌هایی که هر روز پیش از طلوع و غروب خورشید و با ذکرهایی معنوی در حرم می‌نوازند هم مصداق موسیقی طربناک و شاد است؟!
به گزارش تابناک از خراسان رضوی، معاون اماکن متبرکه آستان قدس رضوی از عدم اجرای مراسم نقاره‌خوانی در حرم امام رضا (ع) در لحظه تحویل سال 1394 برای ادای احترام به ایام حزن دهه فاطمیه خبر می‌دهد در حالیکه بسیاری برگزاری این آیین سنتی را معنوی دانسته و از فلسفه آن بی اطلاعند.
خداوند در قرآن می فرماید در صبح و عصر هنگام قبل از طلوع و قبل از غروب خورشید بسیار تسبیح خداوند کنید که دقیقا همین ساعات نقاره زنی است و بسیاری آن را به منزله اعلام ساعت جهت آخرین مهلت اقامه نماز صبح و عصر گمان می‌کنند.
و جالب اینکه تنها امامی که این مراسم در حرمش برگزار میگردد امام رضا است که ما ایرانی ها به ایشان لقب سلطان علی ابن موسی الرضا داده ایم و در فرهنگ ایرانی جلو بارگاه بزرگان و سلاطین خود از این نقاره‌زنی ها جهت نشان دادن جلال و شکوه سلاطین خود استفاده می‌کرده اند ضمن اینکه نوازنده‌ها و نت موسیقیایی نقاره زنی ثابت است که با زمزمه رضا،رضا و غریب رضا، دوران دوران رضاست همراه است.
بنابراین گزارش، نقاره در ایام معمولی 2 نوبت نواخته می شود 20 دقیقه مانده به اذان صبح و 20 دقیقه مانده به غروب آفتاب و در اعیاد 2 ساعت بعد از غروب آفتاب و البته وسایل نقاره زنی در نقاره خانه حضرت، شامل كرنا و طبل است.
كرنا زنها5 نفر هستند و به ردیف در سمت چپ نقاره می ایستند و سرنواز، آنها را رهبری می كند. طبال ها كه به آنها كوس زنها هم گفته می شود، یك متر عقب تر از كرنا زنها، در سمت راست می نشینند.
هر كدام از طبل ها، شكل، اسم و آهنگ ویژه ای دارد. طبل «سرچاشنی» كه از زمان شروع تا خاتمه كرنا متوقف نمی شود طبل «گاه بر گاه» كه صدای آن بلندتر از سایر طبل هاست، طبل «تخم مرغی» كه از نظر اهمیت در درجه دوم قرار دارد و از نظر صدا بین «گاه بر گاه» و «سرچاشنی» است.
طبل ساده كه همزمان با طبل «گاه بر گاه» و طبل «تخم مرغی» به صدا می آید و صدای آن شبیه طبل «تخم مرغی» است.
این طبل ها با حالت «سرچاشنی» به طور متناوب یك در میان نواخته می شوند.
البته طبل ها ذكری ندارند و فقط به عنوان كوس شادیانه و همنوا از شروع تا پایان با كرناها نواخته می شوند، اما كرنا با ذكری خاص نواخته می شود، ذكری كه سینه به سینه رسیده است.
كرنا زنها ، كرنا را در سه دسته می نوازند؛ به این شكل كه دسته اول، سردسته كرنا زنها(سرنواز) كرنا را به طرف گنبد به عنوان سلام گرفته و شروع به گفتن ذكر «سلطان دنیا و عقبی علی بن موسی الرضا» می كند و پس نوازان كه تعداد آنها 4 نفر است، با كرنا جواب می دهند: «امام رضا(ع)» .....
سرنواز، دوباره با سر كرنا به طرف گنبد اشاره می كند و چنین می نوازد: «امام رضا(ع)»؛ پس نوازان جواب می دهد: «غریب»
در دسته دوم كرنای سرنوار ذكر می كند: «مولی مولی مولی علی بن موسی الرضا(ع)»، پس نوازان جواب می دهند «رضاجان»
و سرنواز كرنا را به طرف گنبد طلایی گرفته و ذكر می كند: «یا امام غریب یا امام رضا(ع)».
در دسته سوم، كرنای سرنواز ذكر می كند: «دور، دوران امام رضاست»، و در این موقع طبال ها به عنوان شادی طبل های خود را به صدا درمی آورند كه این طبل به كوس «شادیانه» معروف است.
مجدداً سرنواز ذكر می كند «دور، دوران امام رضاست، دادرس بیچارگان» و پس نوازان پاسخ می دهند «ای دادرس درماندگان».
وقتی كه پس نوازان پاسخ می دهند «ای دادرس درماندگان» و می خواهند كرناهای خود را زمین بگذارند، سرنواز می گوید «فریادرس» و درآخر سرنواز ذكر می كند «یا فتاح یا فتاح>>
'گزارش تابناک درخصوص تاریخچه نقاره‌زنی حاکیست، نواختن نقاره از زمانهاى قديم در آستان مقدس امام رضا (ع) معمول بوده است. اما اين كه اين رسم به طور دقیق از چه زمانى آغاز شده و به صورت يك سنّت درآمده، معلوم نيست. نه نويسندگان در باره آن چيزى نوشته اند و نه اسناد و مدارك موجود در حرم مطهر چيزى را نشان مى دهد. اما از نشانه هاى تاريخى چنين برمى آيد كه در قرن دهم، نواختن نقاره معمول بوده است.
فضل بن روزبهان خنجى در كتاب مهمان نامه بخارا، در حالات محمدخان شيبانى ، سلطان ماوراءالنهر كه مشهد مقدس و ناحيه طوس را تصرف كرده بود، مى نويسد:
سلطان تصميم گرفت به زيارت حضرت رضا عليه السلام برود، از اين رو، با اعيان لشكر خود و قاضيان و محتشمان عازم مشهد گرديد. من با گروهى قبلاً به مشهد رفتيم و در آن جا مراسم استقبال را فراهم كرديم. بر فوق بارگاه حضرت، محلّى كه نقاره نوبت حضرت امام مى زنند، جماعت نقاره چيان اردوى همايون و نفيرچيان ايستاده، مترصّد آن كه چون موكب همايون برسد نقاره بكوبند و نفير نوازند. آن حضرت امر فرمودند كه دم نزنند و نفيرنوازى را به فقيرنوازى بدل فرمودند، و چون به درگاه بارگاه رسيدند، فرود آمده به پيشگاه برآمدند و از آن جا به روضه مقدس قدم گشاده بقيه درآمدند و آداب زيارت تقديم نمودند و اندكى نشسته از قبه بيرون فرمودند.
از اين متن معلوم مى شود كه در قرن نهم و دهم، نقاره نواخته مى شده و جايى هم در بلندى براى نقاره زنان اختصاص داشته است.
در روزگاران پيشين، استفاده از شيپور و نقاره در دربار شاهان معمول بود و هر بامداد و شبانگاه، در كاخها و قصور و محلهاى اقامت حاكمان و اميران در شهرها و بيابانها نقاره مى زدند و مردمان را احضار و يا مرخص مى كردند و طبل نواختن و شيپور زدن، نشان حاكميت و اقتدار شاهان به شمار بوده است.
در ايران، نواختن طبل و نقاره، تا زمان قاجاريه ادامه داشت و حاكمان هم در مراكز استانها به هنگام معينى از آن استفاده مى كردند و در مناطق شرقى كشور حتى تا اوايل قرن حاضر نيز معمول بود.
اما... چرا اين شيوه در بارگاه امام رضا(ع) مرسوم شده، چه كسى آن را بنا نهاده و از چه زمانى اين كار رواج يافته است، معلوم نيست، و هر كس بر پايه ذوق و برداشت خود، براى آن انگيزه اى بيان مى كند. به اين برداشتها توجه كنيد:
ـ از آن جا كه امام رضا (ع) عنوان ولايتعهدى داشته و ايشان را سلطان مى خوانده اند، نواختن نقاره در بارگاه ايشان معمول شده است.
ـ شايد زمانى براى پاسدارى از حرم مطهر و مشهد، در آن جا لشكريانى بوده اند كه براى اعلام آمادگى ايشان نياز به نواختن نقاره بوده، و سپس اين رسم به سان يك سنّت، ماندگار شده است.
ـ نقاره زدن و شيپور نواختن، براى احترام و بزرگداشت بارگاه امام رضا (ع) است و تنها جنبه تشريفاتى دارد و هيچ نظر ديگرى در ميان نبوده است.
به هر حال، و با هر انگيزه اى كه اين كار آغاز شده باشد، اينك نقاره هر صبح پيش از طلوع آفتاب و هر عصر پيش از غروب خورشيد نواخته مى شود و همزمان با برآمدن و فروشدن آفتاب، آخرين نواهاى نقاره به گوش مى رسد. اين بدان معنى است كه نمازگزاران براى بر پا داشتن فريضه خود، اندك فرصتى بيش ندارند و اگر نماز خويش را به جاى نياورده اند، مى بايد شتاب كنند و به اقامه نماز بپردازند.
افزون بر اين، هنگامى كه حادثه خاصى رخ دهد كه مردم شادمان گردند و جشنى همگانى پديد آيد، نقاره نوازان بر فراز نقاره خانه مى روند و بر طبل ها مى كوبند و در شيپورها مى دمند.
نيز، هر گاه در آستان امام هشتم (ع) بيمارى شفا يابد و به خيل شفايافتگان آستان حضرتش افزوده شود، به منظور اعلام همگانى و اظهار سرور و شادمانى ، نقاره ها را به صدا در مى آورند.
علاوه بر اين، در شبهاى ميلاد معصومان و بزرگداشت مناسبتهاى مذهبى ، مانند جشنهاى بزرگ قربان و فطر و غدير، و هم چنين در زمان تحويل هر سال شمسى ، در آغاز نوروز، نقاره نواخته مى شود.
اما... در ايام محرم و صفر كه روزهاى سوگوارى شيعيان است، به منظور احترام به آيين سوگوارى ، هيچ نوايى از نقاره خانه به در نمى آيد.
براى نقاره زدن در آستانه مقدسه، محل خاصى در نظر گرفته شده و جاى بلندى فراهم آمده است. اين بناى زيبا و باشكوه، بر فراز ايوان شرقى صحن عتيق (انقلاب) قرار دارد و از قسمتهاى مختلف حرم، ديده مى شود. بلندى بنا سبب شده است كه به هنگام نقاره زدن، آواى آن تا دوردستها شنيده شود، و بويژه به هنگام برآمدن آفتاب، كه شهر از هياهوى آمد و شد اتومبيلها خالى است، نواى آن در چهارسوى مشهد، گوش شهروندان را نوازش دهد.
بناى جديد و چشمگير نقاره خانه، با ظرافت و شكوه خود، از ديدنى ترين بخشهاى حرم مطهر است كه همگان را به اعجاب و تحسين وامى دارد. بناى نقاره خانه كه سراسر از كاشى فيروزه اى است و در پيرامون ايوان آن نرده كشى شده است، دو طبقه دارد، طبقه زيرين جاى گذاشتن طبل ها و شيپورها است، و طبقه دوم محل استقرار نوازندگان.
نقاره زنان هفت نفر هستند كه سه نفرشان بر طبل مى كوبند و چهار نفر در شيپور مى دمند.
در خاتمه به نظر می‌رسد درباره این اقدام شایسته در احترام به عزای حضرت زهرا(س) با وجود اینکه در مواردی از بهجت مانند شفا در حرم و روزهای میلاد مراسم نقاره خوانی برگزار می شود اما برای زائران بیشتر حالتی معنوی و حسی نوستالوژیک دارد و از آنجا که همه روزه برای اطلاع‌رسانی طلوع و غروب خورشید نواخته می شود سفیری الهی و پژواکی آسمانی در حریم حرم رضوی قلمداد می‌شود و برداشت حالت غنایی و طرب در مخاطب ابدا متصور نیست که در این خصوص نقل خاطره یکی از خادمان حرم امام هشتم(ع)، خالی از لطف نیست که تعریف می‌کرد گویا در عالم رویا به او خبر از عالم آن طرف داده‌اند که همزمان با نقاره خوانی هر روز دو بار امام غریب به ما میگوید از خواب بیدار شوید، منهستم!
