مدیریت بحران در شهرها مسأله‌ای است که بی‌توجهی به آن می‌تواند خطرات جبران ناپذیری را برجای بگذارد، به نوعی که در بسیاری از شهرهای پیشرفته جهان به این موضوع به عنوان یکی از اولویت‌ها برای حفظ پایه‌های اصلی شهر یعنی نیروی انسانی توجه می‌شود.
به گزارش تابناک قم، بحران در دنیای امروز ابعاد مختلفی پیدا کرده است، به همین ترتیب مدیریت بحران نیز شاکله و ساختار جدیدی به خود گرفته و هویتی حکومتی پیدا کرده است. شاید در گذشته کمتر به استحکام در ساخت توجه می‌شد و همین که سازه‌ها در باد و باران مقاوم باشند برای مردم کافی بود اما در دنیای امروز به جز مقاومت در برابر عوامل جوی از جمله طوفان و باد و باران، ابعاد مختلفی به مدیریت بحران اضافه شده که در برهه‌های مختلف معنا پیدا می‌کند. در ساخت و ساز مسأله زلزله می‌تواند بحران ساز باشد و به تبع آن این بحران شهرها را نیز درگیر خود می‌کند چرا که شهر متکی بر نیروی انسانی است و با آن معنا پیدا می‌کند و زلزله با ایجاد بحران خطری جدی برای نیروی انسانی محسوب می‌شود اگر تدبیر لازم برای مقابله با آن نباشد.
امروزه بسیاری از عوامل انسانی نیز بحران سازند، جنگ‌ها در جهان مشکلات و معضلات فراوانی ایجاد کرده و روز به روز شاهد کشته شدن انسان‌ها و از بین رفتن شهرهای بسیاری هستیم که اگر در زمان ساخت آن‌ها به این مسأله توجه شده و برای مقابله با این بحران راهکارهایی پیش بینی می‌شد شاید امروز بسیاری از این حوادث ناگوار را شاهد نبودیم.
به طور کلی بحران عاملی آسیب‌زا در ابعاد مختلف جانی، مالی و... است که با برهم زدن وضعیت عمومی زندگی بشر، فشار ویژه روانی و اجتماعی را به وجود می‌آورد. خشکسالی، سیل، زلزله، جنگ و... را می‌توان از انواع بحران دانست که برخی طبیعی و برخی غیرطبیعی و نتیجه فعل و انفعالات بشری هستند.
بحران‌ها عموماً غیرقابل پیش بینی و ناگهانی بوده و آثاری درازمدت و استهلاکی دارند که گاهی محدودیت زمان، آماده نبودن و تصمیم اشتباه در لحظه نیز به آثار آن می‌افزاید. پس این موارد ایجاب می‌کند که حداقل آمادگی برای بروز هرگونه بحران وجود داشته و پیش بینی‌هایی در عملکرد مدیریتی شهرها بشود تا شاهد خسارات غیرقابل جبران در مواقع بحران نباشیم.
امروزه با توسعه شهرنشینی و گسترش شهرها مدیریت بحران اهمیت بیشتری یافته است به نوعی که کمترین مشکل و حادثه ممکن است بخش اعظمی از جامعه را درگیر کرده و سرمایه‌های مادی و معنوی جامعه از بین برود. در این بین عدم توجه به مکان یابی صحیح شهرها، رشد و توسعه نامتوازن، همچنین عدم برنامه ریزی لازم برای جلوگیری از رشد لجام گسیخته، مسائل و مشکلات فراوانی از لحاظ مصونیت به بار آورده است. این توسعه‌ها موجب شده است تا شهرها روی مسیرهای گسل‌ها یا در حریم رودخانه‌ها و مسیل‌ها ساخته شوند و از آنجا که پدیده‌های طبیعی حد و مرز نمی‌شناسند مخاطرات طبیعی اینگونه شهرها را تهدید می‌کند. شهر قم از جمله شهرهای کشور است که در زمینه مدیریت بحران شهری نوپا بوده و اقداماتی نه چندان گسترده در سال‌های اخیر در آن آغاز شده است. این شهر هم در کنار رودخانه و مسیر سیل گیر واقع شده و هم در کنار یکی از گسل‌های فعال در منطقه شهرک قدس است. البته در کنار این خطرات طبیعی، بافت‌های فرسوده و حاشیه‌ای شهر نیز می‌توانند برای این شهر بحران ساز باشند.
در سال‌های اخیر در اقدامات زیادی برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی زلزله با افزایش استحکام ساخت و ساز با تقویت قوانین و مقررات این بخش انجام شده است اما ساختمان‌های قدیمی در شهر که در قم بخش عمده مرکز شهر را تشکیل می‌دهد، در مواقع خطر بحران‌های غیرقابل جبرانی را در پی خواهد داشت.
همچنین در زمینه پیشگیری از آسیب‌های احتمالی و بحران‌ها در زمان جنگ‌ها و مخاطرات انسانی نیز چند سالی است که بحث پدافند غیرعامل در کشور فعال شده و در همین زمینه در قم نیز اقدامات قابل توجهی اجرایی شده است.
مدیرکل پدافند غیرعامل استان قم با اشاره به ظرفیت‌ها و ویژگی‌های قم به عنوان خاستگاه انقلاب اسلامی و مرکز مورد توجه شیعیان و مسلمانان سرتاسر جهان اظهار کرد: دشمن برای ضربه زدن به این پایه‌های قوی علمی و معنوی برنامه ریزی داشته و همواره درصدد تضعیف جایگاه نظام اسلامی و شهر قم است.
مهدی متقیان به عوامل غیرانسانی شکل‌گیری بحران‌ها در حوزه پدافند غیرعامل اشاره کرد و گفت: امروزه روش و آسیب‌های جنگ‌ها در دنیا تغییر کرده و در ظاهر مشخص نیست به همین خاطر بسیاری از آسیب‌ها به دلیل ناآگاهی مردم به صورت ناگهانی در جامعه رخ می‌دهد.
وی ضرورت برنامه‌ریزی برای پیشگیری از بحران‌ها را مورد توجه قرار داد و گفت: اگر پیش از بحران آماده مقابله با آن نباشیم در زمان رخدادهای ناگهانی آسیب‌های جبران ناپذیری متوجه ما خواهد بود.
مدیرکل پدافند غیرعامل استان قم با تاکید بر لزوم افزایش آستانه تاب آوری شهرها در مقابل تهدیدات تصریح کرد: امروز آسیب‌های زیستی و تهدیدات دشمن در این زمینه گسترش یافته و باید برنامه‌ریزی لازم برای پیشگیری از این آسیب‌ها صورت بگیرد و تدابیر لازم در شهرها اتخاذ شود.
در همین راستا شهرداری قم اقدام به فعال سازی مرکز پیشگیری و مدیریت بحران کرده و اقدامات گسترده‌ای در زمینه آموزش، اطلاع رسانی و ایجاد هماهنگی و همکاری با شهرهای معین قم برای مدیریت بحران صورت گرفته است.
تقویت ساختارهای پیشگیرانه در مجموعه‌های اداری شهرداری و همچنین توسعه آموزش‌ها از این بخش جزو برنامه‌هایی است که طی این مدت در این مجموعه اجرایی شده و گسترش آن در سطح شهر و برای مردم عادی جزو اولویت‌ها مجموعه بحران شهرداری قم است.
مدیر مرکز پیشگیری و مدیریت بحران شهرداری قم با اشاره به برنامه‌ریزی‌ها و تدابیر صورت گرفته برای پیشگیری و مدیریت بحران‌ها در شهر قم، اقدامات این مجموعه را بر پایه اصول کمپین جهانی شهرهای تاب آور و اهداف توسعه پایدار شهری دانست و اظهار کرد: بررسی پروژه‌های شهری و همچنین آمار و اطلاعات شهر از جمله بررسی وضعیت مهاجرت به شهر و برنامه ریزی برای کنترل آن جزو اقداماتی است که در این مجموعه برای پیشگیری از بحران‌ها صورت می‌گیرد.
علی اکبر رحیمی با تاکید بر ضرورت رعایت اصول مدیریت بحران برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی در پروژه‌های عمرانی تصریح کرد: در این راستا تمام پروژه‌های عمرانی شهر در مرکز پیشگیری و مدیریت بحران بررسی می‌شود تا از شاخص‌های مورد نظر مدیریت بحران برخوردار باشد.
وی خواستار طراحی پروژه‌های عمرانی شهری با رعایت اصول و ضوابط مدیریت بحران شد و افزود: در این راستا ارائه آموزش‌های تخصصی به کارشناسان امر در دستور کار قرار گرفته تا مشکل کمتری در این زمینه متوجه شهر باشد.
مدیر مرکز پیشگیری و مدیریت بحران شهرداری قم همچنین همکاری و هماهنگی با شهرهای معین برای برنامه ریزی در خصوص مدیریت بحران‌های احتمالی را مورد توجه قرار داد و گفت: در این راستا با تدوین یک برنامه عملیاتی و اجرایی وظیفه تمام بخش‌های شهرداری در زمان بحران‌ها مشخص و به آن‌ها ابلاغ شده است.
وی نقش بیمه‌ها در کاهش آسیب‌های بحران‌ها را یادآور شد و افزود: با ارائه آموزش‌های کاربردی به مردم می‌توان مشارکت آن‌ها را در مواقع بروز بحران افزایش داد.
رحیمی آموزش نیروهای شهرداری را در پیشگیری و مدیریت بحران مهم دانست و گفت: در این زمینه نیروهای پاکبان، رانندگان تاکسی و تمام گروه‌های مرتبط با شهرداری مورد آموزش قرار می‌گیرند تا در مواقع بحران بتوانند کمک و حامی مدیریت شهری باشند.
در هر حال باید دقت کرد که موتور محرکه و مایه حیات شهرها مردم آن هستند و آسیب پذیر قشر در بحران‌ها نیز مردم خواهند بود که مدیران شهری باید تلاش کنند و ضمن رعایت اصول و ضوابط مدیریت بحران در فعالیت‌های شهری، زمینه پیشگیری و آمادگی شهر در مواقع بحران را افزایش دهند. در حال حاضر با وجود نقاط آسیب پذیر متعدد در شهر قم از جمله رودخانه قمرود و گسل های فراوان در نقاط مختلف شهر می توان گفت که این شهر همانند بسیاری از شهرهای کشور توان مقابله با بحران‌ها را ندارد اما کاهش آسیب‌ها در گرو آمادگی و تدبیر مدیران است.
منبع: فارس
