تابناک فارس به نقل از صدا و سیما:صدای ناله‌ی درِ دکان‌های رنگ پریده زیر آفتاب جِنگِ شهر و خِرت خِرتِ حرکت دستان لرزان بر چوب خوش رنگ و بوی نارنج، نوای روح بخشی بود برای بازار دیرسال شیراز .
دست‌های پیر و چروکیده، اما زنده‌ی پیرمرد خاتم کار در کارگاه خسته اش در تکاپوی احیای هنر نیمه جان خاتم شیراز بود.
دستانی ظریف و کارکشته که به دور از هیاهوی دنیای مدرن، چوب‌ها را با مهارت تمام کنار هم می‌چیند تا به آن نقشی از زندگی دهد. نقشی دیده نواز از هنر اصیل این آب و خاک.
بازار مثل همیشه شلوغ و پررفت و آمد است. یک گردشگر خارجی به کمک مترجمش در حال گفتگو با مرد خاتم کار برای خرید یک قاب عکس خاتم است.
خاتم، مادرْ هنرِ شیرازِ کهن
خاتم سازی قصه امروز و دیروز نیست؛ هنر- صنعتی است به قدمت ده قرن که با تار و پود شیراز کهن، گره خورده و سال هاست بر تارک طاقچه‌ی خانه‌ها خوش نشسته است.
الحمدی کارشناس صنایع دستی می‌گوید: منبر خاتم کاری مسجد جامع عتیق شیراز با قدمت هزار ساله، خود گویای سابقه خاتم پیچی شیراز و خاستگاه این هنر است.
مادرْ هنری که منبّت، نجاری، حکاکی، نقاشی و مهندسی را یک جا در دل خود جای داده و با آبنوس، نارنج، عناب، استخوان شتر، نقره و مس، هنری خلق می‌کند یگانه، در اشکال پرّه، شش، گل و طرحی در می‌اندازد بی بدیل که با وجودِ ورودِ بسیاری از هنرمندان شرق و غرب به این حرفه، همچنان خاتم شیراز را بر صدر نشانده است.
قصّه‌ی پرغصّه‌ی خاتم
اما این هنر بی بدیلِ برخاسته از ذوق سرانگشتان استادکاران دود چراغ خورده با ورود اجناس مشابه خارجی سرنوشت دیگری پیدا کرده است.
استاد حسن خاتم‌ساز شیرازی که دستان پیر و قدِ خمیده اش خلاصه‌ی یک عمر سوهان کاری و لایه بندی خاتم است و موهایش را در کارگاه‌های خاتم و برای اعتلای هنرآموزان سپید کرده، برایمان از هرچه مانع ادامه‌ی حیات هنر این میراث گران بهای نیاکانمان شده، سخن می‌گوید.
به گفته استاد حسن، جنس‌های چینی، بازار فروش دست ساخته‌های او و شاگردانش را به حاشیه نا امنی کشانده است.
خانم زمانی کارشناس صنایع دستی و امیری استادکارِ قلم زن هم حرف‌های استاد حسن خاتم ساز را تایید می‌کند.
همراه با خانم زمانی سری به سرای مشیر زدیم؛ بازاری تاریخی در قلب شیراز که جلوه گاه میراث فرهنگی مردمان دیار پارس است و هنر در آن به هزار زبان در سخن است.
خانم زمانی، ویترین مغازه‌ای را نشان می‌دهد و می‌گوید: چند سالی است که کالا‌های تقلبی رقیب سرسخت صنایع دستی ما شده است.
امیری استادکار قلم زن نیز، هجوم بی رحمانه‌ی کالا‌های کپی شده در مراکز فرهنگی عرضه صنایع دستی را از چالش‌های بزرگ تولید کنندگان صنایع دستی اصیل می‌داند.
عباسیان استادکار گوهر تراشی هم او را همراهی می‌کند و می‌گوید : کپی‌های چین، هند و افغان از صنایع دستی ما، سایه سنگینی بر فروش دست ساخته‌های اصیل ایرانی انداخته است.
به گفته عباسیان اگر چه هنرمندان زیادی به تولید صنایع دستی اصیل مثل گوهر تراشی، خاتم کاری، قلم زنی مشغول هستند و گردشگران خارجی هم از این صنایع استقبال زیادی می‌کنند، اما نمونه‌های اصیل در مراکز عرضه صنایع دستی بسیار کم رنگ است.
سرکاری دیگر خاتم کار شیرازی هم با ارائه دو نمونه‌ی خاتم شیراز و اصفهان، برایمان توضیح می‌دهد درحالی که خاتم اصیل شیرازی با دارا بودن ویژگی‌های منحصر به فرد در ساخت و کیفیت حرف اول را می‌زند، هجمه‌ی خاتم دیگر استان‌ها با کیفیت‌های بسیار پایین هم به بازار فروش خاتم اصیل شیراز ضربه زده است.
حق با او و هنرمندان شیرازی است. تفاوت کیفیت دو نمونه، حتی با وجود اختلاف قیمت ۲۰۰ هزار تومانی و با دید غیرکارشناسی هم اظهر من الشمس است.
این قصه سر دراز دارد!
قدم قدم که از سرای مشیر دور می‌شدیم، به دیگر بازار‌های صنایع دستی فکر می‌کردم؛ به اینکه خاموشی خاتم در خاستگاهش، شیراز، تنها پایان تلخ این قصه پرغصه نیست، بلکه فرجام مشترکی است برای فرش، گبه، گلیم، منبت و معرق فارس.
به سراغ سلمان گورنگی مدیرعامل اتحادیه صنایع دستی استان فارس رفتم؛ او در خصوص ورود صنایع دستی خارجی به بازار داخلی می‌گوید: این کالا‌ها از مبادی قانونی وارد کشور نمی‌شود و چون قیمت پایینی دارد و گاهی تفکیک آن از محصول باکیفیت داخلی دشوار است، مشتریان آن‌ها را خریداری می‌کنند.
گوررنگی تصریح می‌کند: حتی در صنعت اصیلی همچون خاتم شیراز ورود این کالا‌های بی‌کیفیت خارجی برای ما مشکل‌ساز شده است.
نبض خاتم شیراز کند می‌زند
در ادامه گزارش، درد دل‌های استاد کاران و ۲۰۰ هزار هنر- صنعتگر فارسی را با مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری فارس در میان گذاشتم.
مصیب امیری عمده مشکل فعالان صنایع دستی استان را معضل عرضه و بازاریابی، ناپایدار بودن شغل و نوسان قیمت در تهیه مواد اولیه مرغوب می‌داند.
او با اشاره به تغییر سبک زندگی مردم و گرایش آن‌ها به اجناس لوکس می‌گوید: متاسفانه صنایع دستی، امروز در سبد خانوار‌ها جایگاهی ندارد و تبدیل به کالایی تزیینی شده که امکان خرید آن برای هرکسی وجود ندارد.
پایان شاهنامه خوش می‌شود؟
پای صحبت کارشناسان و مسئولان هنری فارس که می‌نشینم معلوم است آن‌ها دست روی دست نگذاشته اند و برای حمایت از هنرمندان استان که ۱۲۰ نمونه از ۳۰۰ نوع صنایع دستی کشور را با ذوق و هنر تولید و یک ششم دست ساخته‌های کشور را تامین می‌کنند بسته‌های راهبردی دارند.
بصیری کارشناس میراث فرهنگی معتقد است افزایش تولید، ایجاد رقابت بین تولیدکنندگان، تمایل به تولید انبوه و کاهش قیمت تمام شده‌ی محصول می‌تواند صنایع دستی را وارد سبد کالای همه خانوار‌ها کند و بر رونق بیشتر این صنعت بیافزاید.
زاهدیان نژاد، معاون هنر‌های سنتی و صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری فارس هم در حمایت از صنعتگران داخلی می‌گوید: راه‌اندازی دانشگاه علمی-کاربردی میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در شیراز، راه‌اندازی سایت فروش اینترنتی صنایع دستی ، حمایت از سرمایه‌گذاری در صنایع‌دستی و راه اندازی بازارچه‌های دائمی و فصلیِ فروش صنایع دستی، از اقدامات این اداره کل برای حمایت از صنایع دستی و هنرمندان این عرصه است.
طراحی نشان اعتماد بسته حمایتی دیگری است که زاهدیان نژاد به آن اشاره می‌کند.
به گفته او بر اساس این طرح، تنها فروشگاه‌هایی که صنایع دستی اصیل ایرانی عرضه می‌کنند، نشان اعتماد می‌گیرند تا هم از تولید کنندگان این صنایع حمایت شود و هم گردشگران خارجی و داخلی با اطمینان خاطر برای خرید دست ساخته‌های اصیل به مراکز تخصصی و قابل اعتماد دسترسی پیدا کنند.
با توجه به اینکه در چند سال اخیر اشتغال خانگی یکی از موضوعات جدی درتحقق اقتصادمقاومتی بوده است؛ امیری، مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری فارس می‌گوید: افزایش تولیدات صنایع دستی توسط هنرمندان در مناطق مختلف این استان در دستور کار میراث فرهنگی فارس قرار گرفته است.
به باور وی ایجاد بازارچه‌های صنایع دستی، تاکید بر افزایش مشاغل خرد و خانگی در حوزه صنایع دستی، توجه به آموزش از طریق ایجاد تفاهم نامه‌های چند جانبه با مراکز علمی و موسسه‌های آموزشی و توجه ویژه به بسته بندی وعرضه مناسب صنایع دستی از راهکار‌های رفع موانع صنعتگران فارس است.
کارشناسان صنایع دستی همچنین، برندسازی را مهمترین الزام و ضرورت برای رونق تولیدات می‌دانند. به گفته آنان، شاه کلید پیوند هنر و اقتصاد، برندسازی قالی و گلیم قشقایی، خاتم شیراز و منبت آباده است که در سراسر دنیا شناخته شده هستند.
مسعود رضایی، نماینده شیراز هم از توجه برنامه ششم به بیمه هنرمندان صنایع دستی خبر می‌دهد و می‌گوید: این موضوع مورد توجه دولت بوده و در برنامه ششم گنجانده شده است.
هنر برتر از گوهر آمد پدید
در پایان اگر نگاهی گذرا به آمار صادرات ۹ میلیون دلاری خاتم، معرق، فرش و گبه فارس و اشتغال سالانه دو هزار نفری در این بخش‌ها بیندازیم می توان ادعا کرد صنایع دستی دست مایه تحقق نام سال است، به شرط آنکه مسیر پر دست انداز توسعه این هنر را هموارتر کنیم.
مسیری که استاد حسن به هموار شدن آن امیدوار است؛ این را می‌شد از چهره مصممش در پذیرش ۱۰ هنرجوی جدید خاتم سازی فهمید.
