اگر زبان انسان‌ها را از میمون‌ها متمایز کند، پس قدیمی‌ترین زبان‌های جهان نزدیک‌ترین زبان‌ها به چیزی هستند که برای اولین بار در حدود دو میلیون سال پیش صحبت می‌کردیم، زمانی که انسان‌ها شروع به ایستادن کردند، مغزهایشان به شدت رشد کرد، و دست‌های آن‌ها چابک‌تر شد. این یک نقطه عطف کلیدی در چگونگی تکامل انسان‌ها بود.
اما قدیمی‌ترین زبان‌های دنیا بلافاصله پس از این اتفاق، از جایی سرچشمه نگرفتند. تنها ۵۰ هزار سال پیش بود که انسان‌ها ابتدایی‌ترین زبان گفتاری را توسعه دادند – فسیل‌های آرواره‌های انسان نشان می‌دهد که این انسان‌های اولیه احتمالا تنها صداهای “اَ” طولانی را ادا می‌کردند؛ و تنها ۶،۰۰۰ سال پیش بود که محققان می‌گویند انسان‌ها نوشتن را یاد گرفتند.
امروزه، بیش از ۷،۰۰۰ زبان زنده در سراسر جهان صحبت می‌شود که بسیاری از قدیمی‌ترین زبان‌های جهان در میان آن‌ها وجود دارد. این‌ها زبان‌هایی هستند که توانسته اند از اتفاقات بسیار در جهت انقراضشان جان سالم به در ببرند. علیرغم استعمار، جنگ، قحطی و جهانی سازی، این زبان‌ها هنوز هم به نحوی یا شکلی مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی از آن‌ها حتی در حال پیشرفت بوده و هر ساله بر تعداد کسانی که آن‌ها را صحبت می‌کنند افزوده می‌شود. با این حال، تعداد بی سابقه‌ای از بیش از ۹۰۰ زبان وجود دارد که در حال مرگ هستند. این زبان‌ها چگونه از بین رفته اند؟ آیا می‌توانیم مانع از تکرار سرنوشت دودو، کرگدن سیاه آفریقای غربی و ببر جاوه برای آن‌ها شویم؟
چطور قدیمی‌ترین زبان‌های جهان از بین رفتند
برخی از زبان‌های قدیمی جهان اکنون از بین رفته و دیگر با آن‌ها صحبت نمی‌شود که برخی از مهمترین آن‌ها عبارتند از:
* قبطی (زبان مسیحیان مصر)
* یونان باستان
* عبری کتاب مقدس
* نوردیک قدیم
این زبان‌ها به دلایل بسیاری از بین رفتند که مهمترین آن‌ها فتح شدن قلمرو این زبان‌ها توسط دشمنان است. هنگامی که امپراتوری روم در اوج قدرت خود بود، زبان‌های محلی به طور کامل ریشه کن شدند و زبان لاتین به سرعت در سراسر امپراتوری گسترش یافت و برای بسیاری از ملت‌ها به زبان بین المللی تبدیل شد. برای هزاران سال، زبان لاتین به عنوان زبان باستانی دین، قانون و راز‌های زندگی شکوفا شد. این زبان به قدری مهم بود که در نهایت بر زبان‌های غربی در سراسر اروپا مانند فرانسوی، اسپانیایی و پرتغالی تاثیر گذاشت.
در آن زمان در مراسم عشای ربانی، کشیش‌ها می‌گفتند: “Hoc est corpus! ” که نسخه لاتین عبارت انگلیسی “این بدن من [عسی مسیح]است! ” دهقانان – که بی سواد بودند و به زبان لاتین صحبت نمی‌کردند – به اشتباه این عبارت را “hocus pocus! ” می‌شنیدند!، عبارتی که امروزه وقتی کسی شعبده بازی می‌کند به کار می‌برد.
دلیل دیگر از بین رفتن زبان‌ها به لطف افرادی مانند بسیاری از دانشجویان بین المللی است: دو زبانه ها. همانطور که ما از زبان دیگری مانند انگلیسی برای مدرسه، کار و تماشای نت فلیکس استفاده می‌کنیم، زبان‌های مادری ما به تدریج بی استفاده می‌شوند. زمانی که یک زبان خاص منزوی می‌شود یا بسیار کم مورد استفاده قرار می‌گیرد، با احتمال محو شدن کامل مواجه می‌شود.
عوامل دیگری که منجر به مرگ زبان‌ها شدند عبارتند از:
* فقدان اسناد مکتوب یا سنت‌های شفاهی برای حفظ یا احیای یک زبان
* زمانی که انسان‌ها اولین چاپگر‌ها را در سال ۱۴۷۶ ابداع کردند، این امر نحوه صحبت کردن و تلفظ کلمات را تغییر داد.
* با مهاجرت بیشتر مردم به خارج از زادگاهشان، به ویژه کودکان، زبان مادری آن‌ها توسط نسل‌های قدیمی‌تر منتقل نشد.
زبان شناسان معتقدند که اگر مراقب نباشیم که ۹۰ درصد زبان‌ها تا قرن آینده منسوخ خواهند شد. در واقع هر دو هفته یک زبان از استفاده می‌افتد و مناطقی مانند استرالیا شمالی، آمریکای جنوبی مرکزی، منطقه ساحلی اقیانوس آرام شمالی، سیبری شرقی و اوکلاهاما و جنوب غربی آمریکا بیش‌ترین آسیب را در این زمینه می‌بینند. دلیلش چیست؟ همه این مناطق مردمان بومی داشتند که به زبان‌های مختلف صحبت می‌کردند و اکنون تعداد گویندگان این زبان‌ها به شدت رو به کاهش است.
۱- چینی (۶،۰۰۰ سال قدمت)
زبان چینی قدیمی‌ترین زبان نوشتاری در جهان است. قدیمی‌ترین نمونه مکتوب این زبان بر روی استخوان‌های حیوانات دیده شده است که به عنوان استخوان‌های سروش شناخته می‌شوند و قدمت آن‌ها به سلسله شانگ بر می‌گردد. این یعنی حدود ۳،۶۰۰ سال پیش بود که زبان نوشتاری چینی برای اولین بار مورد استفاده قرار گرفت. شکل استاندارد گفتاری زبان چینی، که با نام ماندارین یا پوتونگهوا معروف است، در استان‌های شمالی، مرکزی و جنوب غربی چین صحبت می‌شود.
همچنین ۱.۴ میلیارد گویشور از زبان چینی به عنوان زبان مادری خود استفاده می‌کنند. تاریخ غنی و کاربرد گسترده زبان چینی دستاورد‌های قابل توجهی در جهان امروز داشته است، از جمله از طریق:
* ادبیات: آثار کلاسیک باستانی از کنفوسیوس، لائوزی، و ژوانگزی بینش‌های عمیقی در مورد اخلاق، حکومت، و طبیعت انسانی ارائه می‌دهند.
* خوشنویسی: یک هنر تجسمی محسوب می‌شود و داشتن آن مهارت خوبی است.
زیبایی شناسی کاراکتر‌های زبان چینی که از طریق ضربات قلم مو و جوهر بیان می‌شوند، هنر و طراحی را در همه جای جهان تحت تاثیر قرار داده است.
۲- سانسکریت: (۴،۰۰۰ سال قدمت)
یکی دیگر از قدیمی‌ترین زبان‌های دنیا زبان سانسکریت است. به عنوان یک زبان باستانی هندوآریایی، سانسکریت به طور گسترده‌ای در جینیسم، بودیسم و سیخیسم مورد استفاده قرار می‌گیرد و تاثیرات آن در شعر، نمایش و علوم و همچنین متون مذهبی و فلسفی دیده می‌شود.
متون مقدس مانند “ماهابهاراتا” (که کتاب مقدس هندوی بهاگاواد گیتا بخشی از آن است) و “رامایانا” همگی به زبان سانسکریت نوشته شده اند. “اوپانیشاد” نمونه بزرگ دیگری از تاثیری است که سانسکریت بر دورنمای زبان شناسی باستانی دارد. این اثر فلسفی حاوی متون مذهبی هندوئیسم است که مبانی این دین را توضیح می‌دهد.
این کتاب که به بررسی مفاهیم عمیق معنوی می‌پردازد، تاثیر زیادی بر تفکر هندی گذاشته و تا به امروز مورد مطالعه و تفسیر قرار گرفته است. اما این تمام ماجرا نیست. سهم سانسکریت بسیار فراتر از قلمرو‌های ادبی یا زبانی است. به عنوان مثال، “سولباسوتراس” شامل اصول هندسی و جبری است که به پیشرفت دانش ریاضی کمک کرده است. سولباسوترا‌ها ضمیمه ودا‌ها (مجموعه بزرگی از متون مذهبی) بودند که قوانین و اندازه گیری‌های خاصی در مورد چگونگی ساخت محراب ارائه می‌دادند.
۳- مصری (۴،۰۰۰ سال قدمت)
زبان مصری، به ویژه مصری باستان، از دره نیل در شمال شرقی آفریقا سرچشمه گرفته و با زبان‌های سامی ارتباط داشته است. این زبان در طی سال‌ها دست خوش تغییرات بسیاری شده است- مصر باستان، مصر میانه، مصر باستان تا آخرین مرحله آن، الفبای قبطی. با تکامل زبان مصری، مردم عادی و نخبگان برای اهداف مختلف از جمله مراسم مذهبی، اقدامات قانونی و ادبیات به طور گسترده‌ای به استفاده از این زبان روی آوردند.
خط هیروگلیف، که برای نوشتن زبان مصری استفاده می‌شد، دیوار‌های معابد و مقبره‌ها را زینت می‌داد که دانش عمیقی را در مورد باور‌های مذهبی، رویداد‌های تاریخی و زندگی روزمره در مصر باستان فراهم کرده است. امروزه زبان مصری متداول در مصر، زبان عربی مصری است. آثار باستانی، حیوانات مومیایی شده و طومار‌های تهیه شده به زبان مصری، امروزه نیز به دقت مورد مطالعه قرار می‌گیرند.
۴- سومری (۳،۲۰۰ سال قدمت)
سومری از اولین زبان‌هایی است که شواهد نوشتاری برای آن وجود دارد. این زبان به خط میخی نوشته شده است. خط میخی که مهمترین تمدن سومر به شمار می‌آید، یک فرم متمایز و خاص از الفبای سومری برای نوشتن بود.
این زبان از بین ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ کاراکتری که روی خاک رس و با فشار این کاراکتر‌ها ایجاد می‌شود برای هجی کلمات و تقسیم آن‌ها به هجا‌ها استفاده می‌کند. در حال حاضر زبان سومری در بین النهرین باستان (عراق امروزی) صحبت می‌شود، اما دچار افول شده است و بسیاری می‌گویند که خشکسالی باعث از بین رفتن بسیاری از سومری زبانان شده که مرگ این زبان را نیز در پی داشته است.
با این حال، سومری‌ها سوابق مکتوب گسترده‌ای را بر روی لوح‌های گلی به جای گذاشته اند که دانش عمیق و ارزشمندی را در مورد فرهنگ، تاریخ و زبان آن‌ها فراهم می‌کند. پروفسور نیکلاس پستگیت، عضو ارشد موسسه تحقیقات باستان شناسی مک دونالد در کمبریج می‌گوید: یکی از این لوح‌های گلی یافت شده مملو از اطلاعات بود.
پستگیت می‌گوید: ” این زبان سومری است، قدیمی‌ترین زبان نوشتاری، و شش خط نوشتاری حرفه‌ای از خط میخی بر روی آن وجود دارد. ” زبان سومری در حال حاضر به طور گسترده صحبت نمی‌شود، اما هنوز توسط محققان مورد مطالعه قرار می‌گیرد و برای مراسم مذهبی استفاده می‌شود.
۵- عبری (۳،۰۰۰ سال قدمت)
عبری یک زبان سامی باستانی است که ریشه‌های آن به دوران کتاب مقدس برمی گردد و این پیشینه و قدمت آن را به یکی از قدیمی‌ترین زبان‌های جهان تبدیل کرده است. زبان عبری که از حیث تاریخی توسط یهودیان اولیه برای اهداف مذهبی استفاده می‌شد، در جریان هولوکاست به شدت تحت تاثیر قرار گرفت، اما در اواخر قرن نوزدهم احیا شد.
زبان عبری مدرن در حال حاضر زبان رسمی اسرائیل است و توسط اکثریت مردم ساکن در آن تدریس و صحبت می‌شود. فراتر از اسرائیل، این زبان به دلیل قرن‌ها مهاجرت و پراکندگی یهودیان در سراسر جهان به طور گسترده صحبت می‌شود. زبان عبری به دلیل الفبای منحصر به فرد و ساختار دستوری اش، به عنوان زبانی مهم برای مطالعه متون باستانی و کتب مقدس مذهبی نیز در میان محققان و دانشگاهیان جایگاه خاصی پیدا کرده است.
۶- یونانی (۳،۰۰۰ سال قدمت)
زبان یونانی که بیش از سه هزار سال قدمت دارد، یکی از قدیمی‌ترین زبان‌های جهان است. زبان یونانی باستان در دوران کلاسیک توسعه یافته و زبان انتخابی مورد علاقه ریاضیدانان، فیلسوفان و نمایشنامه نویسان بود. سپس، زبان یونانی مدرن در قرن نوزدهم به زبان رسمی پادشاهی یونان تبدیل شد. امروزه زبان یونانی توسط اکثریت مردم این کشور صحبت می‌شود و در تجارت، آموزش و سیاست‌های دولتی مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ ۱۳ میلیون نفر از این زبان به عنوان زبان اول خود استفاده می‌کنند.
حتی اگر یونانی صحبت نکنید، احتمالا از کلماتی استفاده کرده اید که از آن نشات گرفته اند. اگر تا به حال به کسی گفته اید که چقدر “مارمالاد” را دوست دارید یا در مورد علاقه تان به “دایناسورها” صحبت کرده اید، بدانید که هر دو ریشه یونانی دارند.
۷- فارسی (۳،۰۰۰ سال قدمت)
زبان فارسی که با نام زبان پارسی نیز شناخته می‌شود، یک زبان هندواروپایی است. این زبان از ایران سرچشمه گرفته و هنوز هم زبان رسمی آنجا است. همچنین زبان فارسی در کشور‌های همسایه مانند افغانستان و تاجیکستان صحبت می‌شود. زبان فارسی یک زبان غنی است و آثار ادبی نوشته شده به زبان فارسی به عنوان یکی از چهار نهاد اصلی ادبیات جهان شناخته شده است.
برخی از شاعران مشهور و تاثیرگذار مانند، حافظ، سعدی، خیام، رومی، نظامی و دقیقی تاثیری طولانی مدت و عمیقی بر نسل‌های مختلف انسان‌ها در سراسر جهان گذاشته اند. آیا می‌دانستید که زبان فارسی در بسیاری از کشور‌های جهان به دلیل جوامع پراکنده آن صحبت می‌شود؟ زبان فارسی توسط اقلیت قابل توجهی در ازبکستان و جوامع مهاجر در سراسر اسرائیل، استرالیا، آمریکای شمالی و اروپا صحبت می‌شود. روی هم رفته حدود ۱۱۰ میلیون نفر در جهان به زبان فارسی صحبت می‌کنند.
۸- تامیل (۲،۳۰۰ سال قدمت)
زبان تامیل یکی از قدیمی‌ترین زبان‌های جهان است که ریشه آن به بخش جنوبی شبه قاره هند باز می‌گردد. کارشناسان آثار ادبی مختلفی به این زبان مربوط به ۳۵۰ سال پیش از میلاد را کشف کرده اند. میراث ادبی زبان تامیل شامل آثار کلاسیک، ادبیات مدرن و شعر است.
تامیل با یک میراث ادبی پیچیده که بیش از دو هزار سال قدمت دارد، تاثیر عمیقی بر بسیاری از حوزه‌های مختلف از جمله هنر، فرهنگ و حوزه آکادمیک داشته است. این زبان در شکل گیری و توسعه چشم انداز فرهنگی و فکری، به ویژه در جنوب هند، موثر بوده است. خط تامیل متشکل از کاراکتر‌های زیبا و منحصربفرد است، که نه تنها برای نوشتن در زبان تامیل، بلکه در دیگر زبان‌های دراویدی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۹- ایتالیایی (۲،۱۰۰ سال قدمت)
زبان ایتالیایی، همانطور که امروزه می‌دانیم، از لاتین کوچه بازاری، شکل محاوره‌ای زبان لاتینی که مردم عادی در دوران افول امپراتوری روم به آن صحبت می‌کردند، نشأت گرفته است. پس از سقوط امپراتوری روم، اولین تحولات این زبان از انواع گویش‌های منطقه‌ای آغاز شد. یکی از گویش‌های لاتینی که در فلورانس صحبت می‌شد، بسیار بیشتر و برجسته‌تر از دیگر گویش‌ها مورد استفاده قرار گرفت. گویش توسکانی با ویژگی‌های آوایی و دستوری خود پایه و اساس چیزی شد که بعد‌ها به زبان ایتالیایی تبدیل شد.
آثار ادبی بزرگ دانته آلیگیری، پترارک و بوکاچیو همگی به گویش توسکانی نوشته شده بودند و در آن زمان این زبان را در سراسر منطقه گسترش دادند. این زبان تا زمان تاسیس زبان ملی متحد برای پادشاهی تازه تاسیس ایتالیا در سال ۱۸۶۱ دائماً در حال استانداردسازی و تدوین قرار داشت. امروزه حدود ۶۱.۸ میلیون نفر در سراسر جهان به زبان ایتالیایی به عنوان زبان مادری خود صحبت می‌کنند. همچنین ایتالیایی، زبان رسمی در سان مارینو، ایتالیا و سوئیس است و در ۱۳ کشور دیگر صحبت می‌شود.
۱۰- کره‌ای (۲،۱۰۰ سال قدمت)
زبان کره‌ای آخرین زبان در لیست ۱۰ زبان قدیمی جهان است. امروزه بیش از ۷۵ میلیون نفر به این زبان صحبت می‌کنند که ۴۸ میلیون نفر در کره جنوبی و ۲۴ میلیون نفر در کره شمالی زندگی می‌کنند. زبان کره‌ای ویژگی‌های زبانی منحصر به فردی دارد و به خانواده زبان‌های کره‌ای تعلق دارد که یک زبان منزوی است، به این معنی که هیچ خویشاوند نزدیک شناخته شده‌ای از لحاظ زبانی ندارد. برخلاف ظاهرش و تصور بسیاری، این زبان ارتباط مستقیمی با زبان‌های چینی، ژاپنی یا دیگر زبان‌های همسایه ندارد.
اولین شواهد زبان کره‌ای از کتیبه‌های قدیمی کره مانند سامگوک یوسا و ستون سنگی گوانگاتو به دست آمده است که قدمت آن‌ها به قرن چهارم میلادی باز می‌گردد. سامگوک یوسا از تاریخ و افسانه‌های تاسیس کره می‌گوید و توسط راهبی بودایی به نام ایریئون گردآوری شده است و امروزه بسیار ارزشمند محسوب می‌شود. در همین حال، گوانگاتو استل هنوز هم بزرگ‌ترین ستون سنگی حکاکی شده در جهان بوده و هست. این حکاکی رویداد‌های اصلی دوران پادشاهی از سلسله گوروریو، به نام گوانگاتو بزرگ را توصیف می‌کند.
در ادامه برخی حقایق جالب در مورد زبان کره‌ای را مشاهده می‌کنید:
الفبای کره ای، هانگول، در سال ۱۴۴۳ میلادی توسط پادشاه سجونگ بزرگ ایجاد شد.
* کره‌ای یک زبان دارای معنای آهنگی است، به این معنی که گام صدا می‌تواند معنای کلمات را تغییر دهد.
* زبان کره‌ای زبانی بسیار گویا است و اغلب برای انتقال احساسات به کار می‌رود./ح
روزیاتو
